Je weet het wel: we moeten anders gaan leven. Want er gaat teveel kapot. We kunnen ons al die verliezen - van soorten, landschappen, bossen, schone waters en ijsbergen - niet langer permitteren. Omwille van de simpele wet van het aardse leven: alle leven hangt af van al het andere leven. Elke soort die verdwijnt slaat een gat in het netwerk dat leven geeft en leven ondersteunt. Je moet geen wetenschapper zijn om te snappen waar dat eindigt. Je begrijpt best dat het (dringend) anders moet. Maar, het is zo groot allemaal. Zo ingewikkeld. De klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit komt dicht op ons vel, en we voelen ons meestal te klein en machteloos om er iets aan te doen.

Als niets nog lijkt te helpen, wat doe je dan? We kunnen niet anders dan middenin die paradox blijven staan. En blijven doen waarvoor wij - mensen - op aarde zijn: onze talenten en relaties ontplooien in verbinding met al wat leeft. Onze unieke plek in het geheel innemen. Handelen alsof het levensweb afhangt van wat we doen. Dat doet het ook, want jij en ik zijn deel van alle verbindingen die het leven ondersteunen. Wat we denken, ervaren, voelen, vermoeden en doen: het doet ertoe.

We moeten ons leven veranderen. Diep beseffen dat onze levens intens verweven zijn met onze omgeving. Dat er zonder zuurstof, voedsel en onderdak geen menselijk leven mogelijk is. En dat we precies daarom voor de volle honderd procent afhangen van de aarde. Van planten. Van licht en donker. Van schoon water.

We moeten ons leven veranderen. Voor de aarde, de planten en dieren, voor de landschappen, het water, voor onszelf. Het klinkt makkelijker dan het is. Ik herinner me hoe vaak na het lezen van een beklijvend boek of het zien van een documentaire een voornemen postvatte in mijn hart. Eenvoudiger gaan leven. Geen vlees meer eten. Verpakkingen vermijden. Lokaal kopen. Zelf groenten kweken. Minder verplaatsingen maken. Alleen nog kopen wat écht nodig is. Mijn werk richten naar wat in dit tijdperk de meest dringende uitdagingen zijn.

Ik weet het. Jij weet het.

De dagelijkse werkelijkheid van het leven blijkt echter vaak sterker dan het voornemen. Omdat begrip en goede voornemens meestal niet de stevige basis bieden waarop we ons gedrag veranderen. Wilskracht legt het makkelijk af tegen afleiding, verleiding en ongeduld. Er lijkt dus meer nodig dan verstaan en willen om tot duurzaam nieuw gedrag te komen. Nieuw gedrag is het resultaat van ontwikkeling. Van leren. Van vreugdevol, liefdevol onszelf ontplooien.

"Als we erin slagen onze liefde voor het leren te hervinden, scheppen we voor onszelf de grond waarop we kunnen groeien naar een leven in verbondenheid met anderen, de natuur, de aarde."

En precies dat vind ik in de levendige ontwikkel van Ilse Meelberghs. Ilse: 'Als het proces (van onszelf ontwikkelen) niet klopt, dan kan de uitkomst ervan ook niet kloppen. We kunnen niet werken aan het symbioceen*, als het proces daar naartoe niet al een uitdrukking is van leren in wederkerige relaties tot wat ons omringt.'  

Een natuurlijk leerproces

Als onderwijsinnovator wilde Ilse een leerproces ontwerpen dat het midden houdt tussen twee uitersten. Aan de ene kant het (dominante) strak gestuurde leerproces waarin een leraar aangeeft wat en hoe er moet geleerd worden. Aan de andere kant de hele zelfsturende leerprocessen waarbij de lerende zijn eigen boontjes dopt. In het eerste zit te weinig ruimte om aan te haken bij de intrinsieke motivatie van de lerende. Er is weinig ruimte voor toeval, voor het volgen van spontane nieuwsgierigheid en experimenteren. De complete zelfsturing biedt dan weer te weinig veiligheid, zegt Ilse, waarin mensen op hun eentje vaak verloren lopen.

De ontwikkelcirkel zoekt de balans op en wil een antwoord bieden op hoe een diepgaand leerproces-in-relatie eruit ziet: een bedding waarin het leren kan stromen, die genoeg veiligheid biedt en leidt tot resultaten. Het is per definitie een wederkerig leerproces, waarbij leraar (of facilitator) en lerende samen een weg gaan, zonder strakke sturing op de uitkomst. 'Ik zocht naar een natuurlijk leerproces', zegt Ilse. Want mensen zijn natuur.

"Door te kijken naar hoe de natuur zich ontwikkelt, kunnen we inzichten krijgen in hoe wij zelf op een natuurlijke manier kunnen leren." 

Ilse keek. Naar de natuur. Naar de mens. Naar leerprocessen die stromen en leerprocessen die vastlopen. 'Een leerproces moet ruimte maken om met elkaar, op basis van ieders kwaliteiten, te werken aan die nieuwe toekomst', zegt ze.

De cirkel is een voortdurend proces, waarbij de ene uitkomst richting kan geven aan de volgende leervraag. Net zoals in de natuur: waar de ene ontwikkeling het beginpunt is voor de volgende. Als een spiraal, waarbij meerdere cirkels tegelijk mogen lopen en elkaar opvolgen. Op die manier ontstaat gedragsverandering die niet louter gebaseerd is op wilskracht. Omdat we, op reis door de cirkel, als mens werkelijk ontwikkelen.

Opvallend zijn ook de woorden die Ilse kiest bij de acht markeringspunten in de cirkelvormige bedding. Woorden die uitnodigen om niet alleen met ons hoofd te leren. Om ook gevoel, ervaring, relatie en authentiek handelen een plek te geven. Om ons hele menszijn in onze ontplooiing mee te nemen.

Dit is mijn uitnodiging aan jou: kijk naar het beeld dat Ilse creëerde. Blijf kijken. Laat de woorden hun weg vinden naar je intuïtie. Ilse kiest voor een bijzondere taal. Elk woord telt. Elke stap spreekt. Zie je hoe de levendigheid spreekt uit de ronde beweging? Uit de natuurlijke stappen, de pauzes ertussen? Zie je hoe elke stap bijdraagt aan ontplooiing en verdieping? Aan diepere wortels en bredere kruin?

Laat ik aan de hand van een voorbeeld uit mijn eigen leven samen met jou door de cirkel bewegen. Ik neem je mee doorheen de leercirkel die ik - toen nog onbewust van de cirkel - doormaakte het afgelopen jaar.

Een beetje voorgeschiedenis helpt:
Een vraag die mij lang parten speelde: hoe kan ik werken op een manier die mij energie geeft in plaats van uitput? Jarenlang integreerde ik de inzichten uit het boek 'Leven en werken in het ritme van de seizoenen (Jaap Voigt) in mijn leven. Ik ontdekte hoezeer een mensenleven beïnvloed wordt door natuurlijke processen. Hoezeer ik me gesteund voel door de plek waar ik woon. En hoeveel zorgen ik me maak over de gevolgen van verbroken relaties tussen mens en aarde. Ik keek documentaires, zocht het internet af en las boeken rond de relatie mens-natuur, de ziel van plekken, filosofie van eenvoudiger leven, permacultuur, klimaatverandering en de bedreigde biodiversiteit. Het voedde vooral het verlangen ermee naar buiten te durven komen. Er iets mee te doen. Bij te dragen aan een nieuw tijdperk waarin de mens niet langer heerst over maar meewerkt met de aarde. Maar hoe dan? Ik kon er niet de vinger op leggen.

Stap 1: Buiging voor de vraag

Leren van binnenuit begint bij een vraag. Een oprechte vraag die belang stelt in het vinden van een antwoord. Buig voor de vraag, zegt Ilse. Buigen in de zin van respect betuigen. Buigen als beweging om heel nabij de vraag te komen, om ze van dichtbij te bekijken, te onderzoeken, te ontdekken waar het écht om gaat. 'Hoe beter de vraag, hoe dieper we buigen', zegt Ilse. 'De beste vragen zijn degene die je echt bezig houden. Waarop je echt het antwoord wil weten.'

De vraag waarvoor ik einde 2020 boog was deze: 'Hoe kan ik - op deze plek, thuis - via mijn werk bijdragen aan het herstellen van de relaties van mensen met het heilige Leven?'

Stap 2: Lokaliseer mede-zoekers

Ga dan op zoek. Wie is nog met deze vraag bezig? Welke mensen denken erover na? In welke disciplines of richtingen buigen anderen voor gelijkaardige vragen? Waar vind je inspirerende praktijken? Het geschenk van deze stap is de ontdekking dat je niet alleen bent met je vraag. Dat er vast wel een gemeenschap van mensen is die eenzelfde nieuwsgierigheid met jou deelt.

Ik ontdekte de opleiding toegepaste ecopsychologie bij EarthWise Education. Het werd een begin van een ontdekkingsreis doorheen de gebieden van ecofilosofie en ecopsychologie. In de leergroep leerde ik vijftien mensen kennen die wakker liggen van gelijkaardige vragen. Ik voelde me thuiskomen in een gemeenschap van mede-zoekers. Dat deed enorm deugd.

Stap 3: Bestudeer wat intuïtie aanreikt

De twee kernwoorden zijn belangrijk. Bestudeer: maak je nieuwe kennis eigen. Doorgrond. Reflecteer, trek conclusies. Maar kies wàt je bestudeert door te vertrouwen op je intuïtie. Volg wat je spontaan raakt, wat je blijft intrigeren, wat je ervaart als 'dit past, dit klopt, dit belooft.' Denk niet alleen met je hoofd, voel ook wat er in je lijf gebeurt.

Ik studeerde wat me aangeboden werd en volgde vrijelijk, buiten de lijntjes, mijn belangstelling naar nog meer begrijpen via boeken, websites, video. Ik voelde hoe de nieuwsgierigheid brandde in mijn lijf, en hoe het pad zich vormde, zolang ik maar de vreugde volgde die uit mijn ontdekkingen opkwam.

Stap 4: Niet wetend onderzoekend op pad

Je bestudeerde het veld, je neemt je nieuwe kennis mee en dan ga je dingen doen. Uitproberen en zien wat werkt. Een experiment uitvoeren. Een praktijk bedenken en beginnetjes maken. Niets hoeft af en perfect te zijn. De kunst is: ergens beginnen, met andere mensen. En zien wat je uit die ervaring kunt leren.

Tijdens de opleiding ging ik schrijven over wat ik leerde. Ik deed een oefenworkshop waarbij ik anderen meenam in een ervaring van verbondenheid tussen mens en plek. Ik ging vragen en oefeningen rond de verbinding mens-natuur verwerken in mijn storyweaving-werk. Tegen het einde van de opleiding was ik zover dat ik kon schrijven over de verbinding tussen de ecopsychologie en mijn narratief werk. Ik deelde dat artikel in mijn netwerk.

Stap 5 :Voelen tijdens de ervaring

Terwijl je dingen doet, en terugkijkend op de ervaring, voel je wat het met je doet. Want het kan best zijn dat je de theorie waanzinnig boeiend vindt, en de praktijk die je kiest je niet raakt. Wat ervaar je in je lijf? Welke gevoelens zijn je nabij? Wees je dus niet alleen bewust van wat je doet en welke resultaten dat oplevert, maar ervaar of het ook bij jou past. Levert je geëxperimenteer ook een kwaliteit op voor jezelf?

Al doende kon ik ervaren hoe graag ik studeer wanneer ik mijn nieuwsgierige neus kan volgen. Dat schrijven mij gelukkig maakt, omdat het me helpt dieper door te dringen tot verstaan. Dat de reacties van lezers me vleugels geven, want dan voel ik dat mijn streven resoneert met anderen, dat mijn werk zin heeft. Dat is best wel nerveus ben wanneer ik iets nieuws uitprobeer in een workshop, training of gesprek, maar dat die nervositeit meestal snel omslaat in puur plezier.

Stap 6: Ervaring betekenis geven

En daaruit kun je dan weer leren. Je trekt conclusies uit de ervaring. Werkt het, dan kan je op dat spoor verder. Werkt het niet, dan is er vast iets anders waarmee je kunt gaan experimenteren. Of je besluit om je vraag te veranderen. Of om ze los te laten.

Ik besloot: ik wil schrijven. Blijven studeren. Mijn Storyweaving werk gaandeweg verrijken met wat ik leer. Geduldig bouwen aan de uitbreiding van een econarratieve praktijk. Ik leerde ook over tempo en open ruimte. Hoe belangrijk het was dat ik mijn agenda gedeeltelijk had vrijgemaakt voor studie en reflectie. Dat ik thuis, waar ik geworteld ben in de plek, het meeste steun ervaar. En hoe met minder dwingend werk op de plank en rustige reflectiemomenten de resultaten speelser bereikt worden en gewoonweg beter zijn.

Stap 7: Onverbloemd het antwoord tonen

Nu heb je een antwoord op je vraag. Een deel van het ontwikkelwerk is klaar. 'Dan zou het toch zonde zijn om dat antwoord niet te gaan doorleven', zegt Ilse. Want ons gedrag veranderen, daar gaat het om, toch?

Wat zie je mij nu doen? Ik hou mijn werkagenda in toom. Ik maak dagelijks ruimte voor studie, schrijfwerk en wandelingen. Ik lig niet langer wakker van 'genoeg' inkomen en kan vertrouwen dat wat nodig is, wel komt. Ik neem de zorg voor huis en tuin zelf op. Ik weef overal waar ik kan de aandacht voor de verbinding mens-aarde in mijn werk. Ik nodig anderen uit mij te helpen thuis een workshopruimte in te richten, zodat ik mijn vormingswerk nog dichter bij mijn plek kan brengen. Ik werk samen met dierbare collega's aan een training in econarratief werk en een seizoensleertraject voor mensen die hun relatie met de levende wereld willen verdiepen. Ik getuig met dankbaarheid over de kwaliteit van leven die ontstaan is.

Stap 8: Voorbij de woorden reactie ontvangen

Laat dan bij je binnenkomen wat jouw reis doorheen de cirkel opleverde. Wat veranderde er bij jezelf? In je omgeving? Wat zeggen mensen? Waar word jij blijer van? Dat allemaal levert moed op om weer de volgende cirkel in te gaan.

Nu ik de cirkel zie en beschrijf, merk ik weer hoe fundamenteel mijn leven is veranderd in de loop van amper één jaar. Er is een kwaliteit van leven en werken gegroeid die ik koester. Er is een nieuwe taal in mijn schrijfwerk gekomen. Ik voel me gesteund én uitgenodigd om op dit pad verder te gaan. Ik werk geduldig en in vertrouwen aan mijn nieuwe praktijk. Een volgende cirkel in. Met een buiging voor twee nieuwe vragen: 1/ Wat is de mooist mogelijke ontwikkelpad dat mensen kan inspireren om in het ritme van de seizoenen hun relatie met de aarde te herstellen? En 2/ Hoe kan ik in de gemeenschap van narratieve werkers bijdragen aan de bewustwording omtrent het  belang van de relatie mens-natuur?

De cirkel is rond. Nieuwe vragen zijn geboren. De ontwikkelcirkel van Ilse wil uitdrukking geven aan regeneratief leren. Waarbij je hoofd en hart meedoen. Waarbij je leert en er net daardoor iets verandert. Waarbij je iets krijgt, leert en teruggeeft. Of waarbij je je inspant, leert en iets in de plaats krijgt. 'Geven en ontvangen moet in balans zijn', zegt Ilse 'Je hebt het nodig dat je iets terugkrijgt voor de moeite. Niet alleen na een lange leerweg, maar in elke stap.' Zonder wederkerigheid loert uitputting om de hoek. Ilse: 'Als het gaat voelen als een berg waar je tegenop kijkt, is er iets mis. Het moet genoeg speels aanvoelen.' Leren hoeft niet altijd leuk te zijn, maar je moet wel voelen dat het werkt, dat het je beweegt en inspireert.

De levendige leercirkel leidt tot ontplooiing van talent, kansen en een levensstijl die (beter) past. Het proces geeft leven. Voelt levendig. Speels. Met resultaat: nieuw handelen. De stappen zien er simpel uit: respecteer je vraag  > Zoek uit wie er nog mee bezig is  > Bestudeer wat je raakt > Doe een experiment > Ervaar wat 'doen' met je doet > Geef je ervaring betekenis > Leef je antwoord > En leer van wat er gebeurt. De theorie klopt, en ik kon moeiteloos mijn eigen leerproces herkennen in de cirkel. 

Maar is de praktijk niet wat weerbarstiger dan dit mooie beeld?

Vanzelfsprekend. 

Het leven is niet in een netjes vormgegeven model te vatten. Wie leert, kan in elke stap tegen de weerbarstige werkelijkheid aanlopen.

Die weerbarstigheid? Je herkent ze wel...

Je weet niet meer zo goed waar je naar op weg bent. Je voelt je stuurloos. Wat helpt: verbeeld het doel opnieuw. Geef het taal, beelden. Met een collage, een storyboard, een tekening, een slogan. Of deze: het voelt alsof niks lukt. Je voelt je waardeloos. Kijk dan naar wat wél lukt. Kijk naar wat anderen doen bij wie het wel lukt. Vraag je af of je je doen niet wat te hoog hebt gesteld.

Of deze, die ik zo goed herken(de) in mijn eigen leven: stress krijgen van mijn eigen doelen en plannen. Het enige wat dan helpt is vertragen. Er is zo'n spreekwoord dat zegt dat als je geen tijd hebt om te vertragen, dat dit dan precies is wat je te doen hebt. Alleen in die vertraagde tijd kan je je afvragen wat er aan de hand is: met je doelen, maar net zo goed met de situatie hier en nu, die iets heel anders van je kan nodig hebben dan jouw onafgebroken focus op verre doelen.

En dan is er nog deze: stapelen. Je weet wel: je hebt een idee, een plan, een project, een voornemen voor nieuw gedrag en je voegt het gewoon toe aan je al (over)volle bestaan. Dat werkt natuurlijk niet. Daar kan ik je een arsenaal aan verhalen uit mijn eigen leven over vertellen. Ilse: 'Als je iets toevoegt aan je leven, dan moet er iets anders weg.' We lachen allebei om die simpele waarheid. En toch verdwijnt die zo makkelijk naar de vergeethoek.

Ilse observeerde die weerbarstigheden, en ontwierp een routekaart om ermee om te gaan. Een routekaart die leraren, coaches en facilitators wellicht kan inspireren. In net zo'n levendige taal als de ontwikkelcirkel. Die routekaart vind je op Ilses website: Gedragsverandering | Momenten van Impact.

Welk geschenk brengt de ontwikkelcirkel naar mensen van deze tijd, vroeg ik Ilse. Ze lacht en vertelt. 'Iedereen kan het. Het is bovendien speels en fijn om te doen. Als het zwaar gaat voelen, klopt er iets niet.'

Deze mooie leerweg biedt een natuurlijk pad richting een hoopvol tijdperk waarin we als mens in wederkerige, regeneratieve en gelijkwaardige relaties met de aarde zullen leven. Er is al zoveel geweten in wetenschap en praktijk. We hoeven niet te wachten tot anderen ons zeggen wat we moeten doen. We kunnen zelf op onderzoek. Buigen voor onze eigen, oprechte vragen. Zoeken naar anderen van wie we kunnen leren. Onze eigen antwoorden zien ontluiken, ermee experimenteren, reacties van anderen ervaren en beleven wat er dan met ons gebeurt.

'Zoveel mensen zijn het leren beu geraakt door moeizame, dwingende leerprocessen. Ik hoop met de ontwikkelcirkel bij te dragen aan het herstellen van onze liefde voor leren', zegt Ilse. 'Want er is nog zoveel te doen om de nieuwe aarde klaar te maken. Daaraan wil ik bijdragen.'

"Stoppen met leren is geen optie. We zijn op aarde om te ontwikkelen, samen met anderen. We kunnen die liefde voor leren weer gaan voelen. In relatie met de mensen om je heen. Dagelijks genieten van elke stap. En dat is belangrijk, want elke kleine verandering telt."

En, al is elke handeling in de richting van een duurzame toekomst dringend: pak wél je tijd. Leren heeft dat nodig: ruimte en tijd. Verandering in ons doen is een weerbarstig proces.

Verwonder
Ontdek
Experimenteer
Ervaar
Groei
En rust.

Ga buiten
Kijk naar de natuur.
Geen boom of plant slaat een seizoen over.
Alles komt en gaat
groeit en krimpt
precies op z'n tijd.

(*) De term 'symbioceen' is afkomstig van de Australische filosoof Glenn A. Albrecht (zijn boek hierover is een aanrader: Earth Emotions). Hij verwijst ermee naar het tijdperk waar de mens zijn plaats hervindt in symbiotische (wederkerige) relaties met de aarde. Het symbioceen volgt op het huidige tijdperk, dat door wetenschappers het 'antropoceen' wordt genoemd: waar de levenswijze van de moderne mens (antropos) diepe sporen nalaat in de aardlagen en de atmosfeer. Lees meer in dit artikel: Econarratief werk

foto's in tekst van Ilse Meelberghs | headerbeeld via Pixabay

mail: griet@zinspeling.be
web: www.zinspeling.be
sociale media: LinkedIn en Facebook

Recent gepost